دژنراسیون وابسته به سن ماکولا چیست ؟

ترجمه و تنظیم :

اپتومتریست زینب دانش

ژینو مظفری

ماکولا ناحیه ی مرکزی کوچک از رتین چشم است که تیز بینی (VA) را کنترل می کند .

توانایی خواندن ، تشخیص صورت ها ، رانندگی ، تماشای تلویزیون ،استفاده از کامپیوتر و انجام دادن هر کار بینایی که نیازمند دیدن جزییات باشد با سلامت ماکولا تعیین می شود .

انواع خشک و تر دژنراسیون ماکولا :

دژنراسیون ماکولا هم به صورت خشک (نان نئوواسکولار ) و هم به صورت تر (نئوواسکولار) تشخیص داده میشود .نوع تر مربوط به رشد عروق خونی درناحیه ی  ماکولا است، جایی که عروق خونی نباید وجود داشته باشند .

دژنراسیون ماکولا اساسا روی دید مرکزی تاثیر می گذارد و باعث ایجاد نقاط تاریک در دید مستقیم می شود .

نوع خشک بیشتر از نوع تر رایج است .بطوری که 85 تا 90 درصد از بیماران دژنراسیون ماکولا نوع خشک دارند . نوع تر آن معمولا منجر به کاهش دید جدی تر می شود .

دژنراسیون خشک ماکولا :

این نوع مرحله اول بیماری است و ممکن است بخاطر افزایش سن و نازک شدن بافت ماکولا و یا رسوب پیگمان ها در ماکولا و یا ترکیب این دو فرآیند باشد .

AMD  خشک زمانی که لکه های مایل به زرد به اسم  drusen در ماوکولا و اطرافش انباشته می شوند تشخیص داده می شود . اعتقاد بر این است که این لکه ها باقی مانده و ته نشین شده بافت های آسیب دیده است .

ممکن است همراه AMD  خشک کاهش دید مرکزی تدریجی رخ دهد اما معمولا به شدت AMD تر نیست . با این وجود AMD خشک به آهستگی به مرحله ی آخر یعنی آتروفی جغرافیایی (GA  : دژنراسیون تدریجی سلول های رتین که می تواند باعث کاهش دید شدید شود ) پیشرفت کند .

یک سری درمان های تایید نشده توسط سازمان FDA  برای AMD  خشک در دسترس اند اگرچه تعداد کمی از آنها هم اکنون در آزمایشات بالینی استفاده می شوند.

مطالعات نشان داد که مکمل های تغذیه ای که دارای ویتامین های آنتی اکسیدان و مولتی ویتامین ها که شامل لوتیین و زئواکسانتین هستند می توانند خطر پیشرفت AMD  خشک به AMD تر را کاهش دهند.

معمولا بهترین روش محافظت چشم ها از پیشرفت AMD  خشک اولیه شامل رژیم غذایی سالم، ورزش کردن  و استفاده از عینک آفتابی است که از صدمات مضر پرتوهای خورشید و امواج پر انرژی مرئی محافظت می کند .

دژنراسیون تر ماکولا :  در 10 درصد موارد نوع خشک به فرم مخرب پیشرفته آن یعنی نوع تر پیشرفت می کند . در نوع تر رگ های خونی جدید در زیر رتین رشد کرده و خون و مایع به بیرون نشت می کند که باعث صدمه دائمی به سلول های حساس به نور رتین ونیز ایجاد لکه های تاریک در دید مرکزی می شود .

نئوواسکولاریزیشن کروئیدال (CNV) : فرایند زیر بنایی است که باعث AMD  تر و رشد عروق خونی غیر نرمال می شود ، شبکه عروق خونی جدید در نتیجه تلاش برای فراهم کردن موتد غذایی و اکسیژن بع شبکیه چشم ایجاد می شوند . در عوض این فرایندها موجب اسکار و گاهی کاهش شدید دید مرکزی می شوند .

دژنراسیون ماکولا تر به دو دسته تقسیم میشود :

-       مخفی : رشد عروق خونی جدید زیر رتین کمتر است و نشت کمتر دیده می شود .در فرم CNV مخفی دژنراسیون تر ماکولا و معمولا کاهش دید کمتری ایجاد می شود .

-       کلاسیک : زمانی که رشد عروق خونی و اسکار خیلی واضح باشد خطوط مشخصی زیر رتین دیده می شود ، این نوع AMD تر ، CNV کلاسیک گفته می شود که معمولا کاهش دید شدیدی ایجاد می کند .

سیمپتوم و ساین های AMD :

AMD معمولا کاهش دید آهسته و بدون دردی ایجاد میکند ، در موارد نادر کاهش دید ناگهانی رخ می دهد ، علامت های اولیه ی کاهش دید در AMD شامل نواحی سایه دار در دید مرکزی و دید تیره و اعوجاج بینی است .

تست امسلر گرید شامل خطوط راست با نقطه عطف در مرکز است . بعضی افراد با دژنراسیون ماکولا تعدادی از این خطوط را موج دار یا تار و تعدادی نواحی تاریک در مرکز می بینند .

دیدن چارت با خطوط مرتب سیاه در الگوی گراف( امسلر گرید) یکی از راه های تشخیص مشکلات بینایی است .با امسلر گرید می توان تست های دژنراسیون ماکولا را انجام داد  .

یک مراقب بینایی اغلب علامت های اولیه دژنراسیون ماکولا را قبل از نشانه های ایجاد شده تشخیص می دهد . معمولا این از طریق تست های شبکیه ای(رتینال) انجام می شود .زمانی که مشکوک به  دژنراسیون ماکولا باشد با یک تست مختصر امسلر گرید می توان دید مرکزی را اندازه گرفت.

اگر متخصص چشم تعدادی نقص در میدان دید مرکزی مانند اعوجاج بینی یا تاربینی بیابد ، آنژیوگرافی فلورسین انجام میدهد تا عروق خونی رتین اطراف ماکولا را ببیند .

علت دژنراسیون ماکولا چیست ؟

اگرچه دژنراسیون ماکولا مرتبط است با سن ، تحقیقات نشان داده است که ارتباط ژنتیکی با این بیماری نیز وجود دارد . محققان متوجه شدند که یک ارتباط قوی بین پیشرفت AMD و وجود نوع دیگری ژن شناخته شده به عنوان فاکتور مکمل H  وجود دارد . نقص این ژن با بیش از نصفی از موارد نابینا کننده ی دژنراسیون ماکولا در ارتباط است .

در تحقیقات دیگر کشف شد که نوع دیگری از ژن ها ،به نام فاکتور مکمل B ممکن است موجب پیشرفت AMD شود .

یک یا دو نوع ویژه این ژن ها که نقش پاسخ ایمنی را ایفا می کنند در 74 درصد بیماران AMD که مورد مطالعه قرار گرفتند یافت شد . فاکتورهای مکمل دیگری نیز ممکن است با افزایش ریسک دژنراسیون ماکولا در ارتباط باشند .

تحقیقات دیگر نشان داد که سلول های محروم شده از اکسیژن در رتین نوعی پروتیین تولید می کنند به نام فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) ، که محرک رشد عروق خونی در رتین است .

عملکرد طبیعی این فاکتور در ساختن عروق خونی جدید در طول پیشرفت نارس بعد از یک عمل جراحی یا عروق خونی بسته شده جانبی است . مقدار زیاد این فاکتور در بدن باعث پیشرفت عروق خونی ناخواسته در رتین می شود که این عروق خونی جدید به راحتی می شکنند و خونریزی و صدمه به ماکولا و نواحی جانبی رتین را ایجاد می کنند .

چه کسانی در خطر AMD  هستند ؟

در کنار تاثیر سالخوردگی ، AMD در سفید پوستان و خانم ها رایج تر است . این بیماری همچنین ممکن است در اثر عوارض جانبی بعضی داروها ایجاد شود .

ریسک فاکتور های دیگر شامل  : داشتن سابقه فامیلی  ، فشار خون بالا ، رنگ چشم روشن و چاقی است .

بعضی از محققان باور دارند که قرار گرفتن زیاد زیر نور آفتاب می تواند یک فاکتور برای پیشرفت دژنراسیون باشد ، اما این تئوری به طور قطعی اثبات نشده است . سطح بالای رژیم چاقی هم ریسک فاکتور دیگر است .

به طور کلی ریسک فاکتورهای نامبرده شده شامل :

-       سالخوردگی : کاهش دید قابل توجه همراه با فرم پیشرفته AMD ریسک را از کمتر از یک درصد در میان افراد با 60 سال سن، به 15 درصد در میان افراد با 90 سال سن افزایش می دهد .

-       چاقی و عدم تحرک : بیماران با وزن بالا در مقایسه با افراد با وزن نرمال با دژنراسیون ماکولا دو برابر در خطر تبدیل به  فرم پیشرفته هستند . در مطالعه مشابهی افرادی که فعالیت شدید داشتند در مقایسه با بیماران کم فعالیت حداقل سه برابر کمتر در خطر پیشرفت AMD بودند .

-       وراثت : همانطور که اشاره شد مطالعات اخیر نشان دادند که انواع ویژه ای از ژن ها در بیشتر افراد با دژنراسیون ماکولا وجود دارد . همچنین مطالعات با دوقلوهای همسان ثابت کرد که وراثت یک عامل پیشرفت و ایجاد کننده ِAMD است.

-       فشار خون بالا : مطالعات علوم بینایی و چشم پزشکی اروپا نشان دادند که فشار خون بالا با دژنراسیون ماکولا در ارتباط است .

-       سیگار کشیدن : سیگار یک ریسک فاکتور اصلی است و در مطالعات انجام شده ارتباط مستقیم سیگار با 25 درصد افراد مبتلا به AMD با کاهش دید شدید یافت شد . همچنین نشان دادند که افرادی که با یک فرد سیگاری زندگی می کنند دو برابر در خطر هستند .

-       چشم های روشن : مطالعات نشان داد که AMD بیشتر در سفید پوستان رخ می دهد بخصوص افراد با پوست و چشم روشن ، همچنین پیگمان های خارجی یافت شده در چشمان تیره یک عامل محافظت کننده در برابر پیشرفت این بیماری در زمان قرار گیری در برابر آفتاب است . مدرک قطعی ارتباط قرارگیری زیر آفتاب و پیشرفت AMD وجود ندارد . البته مطالعه کوچکی انجام شده که حاکی از عدم ارتباط این دواست ، همچنین مطالعه ی دیگری هم انجام شده که حاکی از عدم ارتباط AMD با چشم و موی روشن است .

-       عوارض جانبی داروها : بعضی از موارد دژنراسیون ماکولا از عوارض جانبی داروهای سمی مانند آرالن (کلروکین : داروی ضد مالاریای )  و فنوتیازین است . فنوتیازین نوعی داروی سایکوتیک است که نام های تجاری آن شامل تروزین ( کلروپرومازین ، که در درمان حالت تهوع و استفراغ و سکسه مزمن کاربرد دارد ) ، ملاریل (پرفنازین ) و استلازین (تری فلوپرازین ) است .

-       آکادمی چشم پزشکی آمریکا متوجه شده که ریسک فاکتورهای ذکر شده در تضاد هم هستند ، تنها ریسک فاکتوری که بدون تناقص با دیگر ریسک فاکتورها بوده سالخوردگی و مصرف سیگار است .

چگونه دژنراسیون ماکولا درمان می شود ؟

تا به حال درمان کاملی پیدا نشده ، اما تعدادی از درمان ها ممکن است پیشرفت بیماری را به تاخیر بیاندازد و حتی موجب بهبود بینایی شود .

درمان ها بستگی به این دارد که آیا بیماری در مرحله ی اولیه و نوع خشک است یا در مرحله ی پیشرفته و نوع ترکه میتوان منجر به کاهش دید شدید شود .

درمان های اثبات نشده FDA برای درمان نوع خشک وجود دارد اگرچه مداخلات تغذیه ای می تواند در جلوگیری از پیشرفت نوع تر موثر باشد .

تغذیه و دژنراسیون ماکولا :

سازمان ها و محققان زیادی مطالعاتی انجام دادند که نشان می دهد تغییر رژیم غذایی می تواند خطر دژنراسیون ماکولا و کاهش دید مرتبط با آن را کمتر کند و تعدادی از این مطالعات نشان داد که ارتباط مثبتی بین رژیم غذایی مناسب و کاهش خطر AMD وجود دارد .

به عنوان مثال رژیمی که شامل مقدار زیادی ماهی سالمون و ماهی آب های سرد  باشد ، که حاوی اسید چرب امگا 3 است می تواند موجب جلوگیری از AMD  و کاهش خطر پیشرفت آن شود . همچنین مکمل هایی که حاوی لوتئین و زئواکسانتین است مقدار پیگمان های ماکولا را که موجب حفاظت از چشم در مقابل AMD می شوند را افزایش می دهند .

تست ها و وسایل کمک بینایی برای درمان AMD  :

اگرچه اخیرا پیشرفت های زیادی در درمان دژنراسیون ماکولا بوده اما بهبودی کامل دید غیر ممکن است .

مراقب بینایی شما ممکن است مرتب دید شما را با امسلر گرید بررسی کند ، بررسی با امسلر گرید جداگانه برای هر چشم کمک می کند که کاهش دید کنترل شود . تست امسلر تست حساسی است که مشکلات دید مرکزی را قبل از اینکه با تست های معمول صدمه ی ماکولا تشخیص داده شود مشخص میکند .

همچنین برای افرادی که کاهش دید حاصل از AMD دارند وسایل کمک بینایی بسیاری در دسترس اند .