نقش تغذيه در سلامت چشم و بينايي

ويتامين Aو كاروتنوئيدها؛ آنتي اكسيدان هاي مفيد براي چشم

آنتي اكسيدان ها مولكول هايي هستند كه با خنثي كردن "راديكال هاي آزاد" مانع اثر مخرب آنها بر سلول هاي بدن مي شوند. راديكال هاي آزاد تركيباتي هستند كه بر اثر واكنش هاي شيميايي در داخل بدن توليد مي شوند. تحقيقات نشان داده است كه بعضي از آنتي كسيدان ها خطر ابتلا به بسياري از بيماريها از جمله بيماريهاي چشم شامل كاتاراكت و دژنراسيون ماكولا را كاهش مي دهند.

ويتامين Aآنتي اكسيداني است كه در مواد غذايي حيواني نظير جگر يا كره و مواد غذايي گياهي حاوي كاروتنوئيدها وجود دارد. كاروتنوئيدها رنگدانه هاي قرمز و زردي هستند كه در گياهان و حيوانات وجود دارند. اين مواد بعنوان آنتي اكسيدان عمل كرده و همچنين انواع خاصي از آنها (كه شايعترينشان بتا-كاروتن است) به ويتامين Aتبديل مي شود. بعضي از كاروتنوئيدهاي ديگر نظير لوتئين و زيگزانتين نيز مفيد هستند.

ويتامين Aمانع شب كوري مي شود. كمبود ويتامين كه سبب شب كوري شده باشد در صورت عدم درمان مي تواند سبب گزروفتالميا (خشكي چشم)، زخم هاي قرنيه و تورم پلك ها شود. خشكي چشم نيز در صورت عدم درمان مي تواند سبب تخریب اپیتلیوم قرنیه ودرنتیجه کاهش بینایی شود. بد نيست بدانيد كه كمبود ويتامين Aيكي از علل اصلي نابینایی وکم بینایی در كشورهاي در حال توسعه است. تحقيقات همچنين نشان داده است كه ويتامين Aمانع شكل گيري كاتاراكت شده و ممكن است در پيشگيري از کم بینایی ناشي از دژنراسيون ماكولا نقش داشته باشد.

ميزان لازم ويتامين Aبراي بدن در مردان بالاتر از 11 سال 1000REو در زنان بالاي 11 سال 800REاست (RE=Retinal Equivalent). ويتامين Aبا واحد بين المللي (International Unit) نيز سنجيده مي شود. در مواد غذايي با منشاء گياهي هر REمعادل 10 واحد بين المللي و در مواد غذايي با منشاء حيواني هرREمعادل 3.3 واحد بين المللي است.

افراد سيگاري و افرادي كه الكل مصرف مي كنند بايد ويتامين Aبيشتري دريافت كنند زيرا توتون مانع جذب ويتامين Aشده و الكل، ذخيره ويتامين Aبدن را از بين مي برد. در عين حال بايد مراقب قرص هاي ويتامين حاوي بتا-كاروتن نيز بود. مطالعات نشان داده اند كه اين قرص ها شيوع سرطان ريه را در افراد سيگاري بالا مي برند. در اين موارد بهتر است ويتامين Aمصرفي از مواد خواركي تأمين شود. جدول زير مواد غذايي غني از ويتامين Aو مقدار اين ويتامين را در آنها نشان مي دهد:

مقادير بالا در مورد مواد خام صدق مي كند. پختن اين مواد غذايي اين مقادير را تغيير مي دهد زيرا گرما سبب تخريب ويتامين Aو بتا-كاروتن موجود در مواد غذايي مي شود. همچنين، در صورتيكه از مواد غذايي تازه استفاده نمي كنید مواد منجمد بهتر از مواد كنسرو شده هستند.

لوتيئين و زیگزانتين؛ سبزيجات سبز و پربرگ

مطالعات مختلف نشان داده اند كه لوتئين و زيگزانتين ممكن است در كاهش ريسك ابتلا به كاتاراكت مؤثر باشند. لوتئين و زيگزانتين ارتباط تنگاتنگي دارند: اين دو ماده اغلب همراه با يكديگر در سبزيجات و ميوه جات يافت شده و بدن مي تواند لوتئين را به زیگزانتين تبديل كند. در حال حاضر هيچ مقدار مصرف روزانه اي براي اين دو ماده مشخص نشده است ولي بهتر است روزانه مقداري مصرف شود زيرا بدن نمي تواند اين دو ماده را بسازد. بهترين منبع تأمين اين مواد سبزيجات سبز و پربرگ بويژه اسفناج است. كلم و سبزيجات سبز رنگ نيز منابع خوبي هستند. لوتئين و زيگزانتين را مي توان در سبزيجات و ميوه جات زرد و نارنجي رنگ نظير ذرت نيز يافت. سبزيجات پخته مقادير بيشتري لوتئين دارند زيرا پختن سبب شكسته شدن ديواره سلول ها و آزاد شدن لوتئين مي شود.

ويتامين Cو بيوفلاونوئيدها (Bioflavonoids)

هر چند اين مقاله با ويتامين Aشروع شد ولي اين ويتامين تنها ماده غذايي مفيد براي چشم نيست. يكي ديگر از مواد بسيار مفيد براي بينايي ويتامين Cاست. همراه هميشگي ويتامين C، بيوفلاونوئيد علاوه بر اينكه به ويتامين Cدر اثر گذاري كمك مي كند خود نيز فوايدي دارد. مطالعات نشان داده اند كه مقادير بالاي ويتامين Cمي تواند باعث كاهش خطر ابتلا به كاتاراكت شود. اين ويتامين همچنين مي تواند با كاهش فشار چشم مانع گلوكوم نيز شده و يا بيماري را در مبتلايان تسكين دهد.

ميزان نياز روزانه به ويتامين ث 60 ميليگرم در روز است. نكته قابل توجه اين است كه اين مقدار بايد بصورت روزانه مصرف شود زيرا بدن انسان نه تنها قادر نيست ويتامين ث بسازد بلكه نمي تواند آنرا بمدت طولاني ذخيره كند. سيگاريها، كسانيكه الكل مصرف مي كنند و مبتلايان به ديابت بايد مقادير بيشتري مصرف كنند.

مركبات، فلفل دلمه اي، ميوه هاي گرمسيري، سيب زميني و سبزيجات سبز و پر برگ منابع غني ويتامين Cهستند. جدول زير مواد غذايي غني از ويتامين Cو مقدار اين ويتامين را در آنها نشان مي دهد:

مقادير بالا در مورد مواد خام صدق مي كند. پختن اين مواد غذايي اين مقادير را تغيير مي دهد زيرا گرما سبب كاهش ويتامين Cموجود در مواد غذايي مي شود. نور نيز سبب تخريب ويتامين Cمي شود از اين رو بهتر است مثلا آب پرتقال در بسته بندي هاي پلاستيكي يا مقوايي خريداري شود تا شيشه هاي شفاف. همچنين، مواد غذايي تازه ويتامين Cبيشتري دارند تا مواد غذايي يخزده يا كنسرو شده.

ويتامين Eو مواد معدني

مطالعات زيادي نشان داده اند كه ويتامين Eبه پيشگيري از كاتاراكت كمك كرده و ممكن است در پيشگيري از دژنراسيون ماكولا نيز نقش داشته باشد. مقدار توصيه شده ويتامين Eدر مردان بالاي 11 سال 10 ميليگرم و در زنان بالاي 11 سال 8 ميليگرم است. در مورد ويتامين Eنيز سيگار كشيدن نياز به ويتامين Eرا زياد مي كند.

بهترين منبع ويتامين Eآجيل است. جدول زير مواد غذايي غني از ويتامين Eو مقدار اين ويتامين را در آنها نشان مي دهد:

چشم به بعضي از مواد معدني نيز نياز دارد. براي مثال سلنيوم به جذب ويتامين Eو ساخته شدن آنتي اكسيدان ها در بدن كمك مي كند. غذاهاي دريايي از جمله مواد غذايي حاوي مقادير زياد سلنيوم هستند. روي نيز به جذب ويتامين Aكمك كرده و همچنين بخشي از يكي از آنزيم هاي بدن است كه تعداد راديكال هاي آزاد را كم مي كند. مطالعات نشان داده اند كه روي، چشم را در برابر دژنراسيون ماكولا و شب كوري محافظت مي كند. روي در غذاهاي دريايي، گندم و آجيل يافت مي شود.

بسياري از مردم نمي توانند باور كنند كه چربي ها نيز براي سلامتي لازمند. اسيدهاي چرب در واقع سنگ بناي چربي ها هستند و بعضي از آنها از اين جهت "ضروري" خوانده مي شوند كه بدن نمي تواند آنها را بسازد و بايد حتماً از طريق مواد غذايي تأمين شوند.

اسيدهاي چرب ضروري چربي هاي اشباع نشده امگا-3 و امگا-6 را مي سازند. امگا-3 اصلي آلفا-لينولنيك اسيد است و مشتقات شامل ايكوزاپنتانوئيك اسيد (Eicosapentaeonic Acid)، داكوزاهگزانوئيك اسيد (Dacosahexaenoic Acid) و چند تركيب ديگر است. امگا-6 اصلي نيز لينولئيك اسيد است كه مشتقات آن كاركردي در چشم و بينايي ندارند.

اسيدهاي چرب ضروري در تكامل بينايي در نوزادان نقش دارند. كمبود اين مواد (بويژه امگا-3) در بزرگسالان ممكن است سبب كاهش ديد شود. مطالعات نشان داده اند كه كمبود طولاني مدت ممكن است سبب تخريب شبكيه و ماكولا شود. بدن هر دو نوع اسيد هاي چرب ضروري را به پروستاگلاندين ها تبديل مي كند كه يكي از اثراتشان كمك به خروج مايع چشم و تنظيم فشار داخل چشم است.

مقدار توصيه شده مصرف اسيدهاي چرب ضروري براي امگا-3، 0.65 گرم و براي امگا-6، 4.44 گرم است ولي بسياري از محققين نسبت مصرف امگا-6 به امگا-3 را مهم مي دانند. مقدار مناسب اين نسبت 1 به 1 تا 4 به 1 است در حاليكه در بيشتر رژيم هاي غذايي اين نسبت بسيار بيشتر از اين است. بنابراين مقدار مصرف امگا-6 در مقايسه با امگا-3 در بسياري از رژيم هاي غذايي بايد كاهش يابد.

بهترين منبع تأمين امگا-3 ماهي است و مقدار توصيه شده مصرف 2 بار در هفته است. نكته اي كه بايد به آن توجه داشت اين است كه روغن ماهي راديكال هاي آزاد توليد مي كند و به همين دليل كسانيكه ماهي يا روغن ماهي زياد مصرف مي كنند بايد به ميزان كافي آنتي اكسيدان بويژه ويتامين Eمصرف كنند.

نكته قابل توجه ديگر اين است كه بيشتر امگا-6 مصرفي از روغن نباتي حاصل مي شود به همين دليل استفاده از روغن مايع مي تواند ميزان امگا-6 مصرفي را تا حد زيادي كاهش دهد.

ویتامین B1(تیامین):

در عملکرد سریع ماهیچه چشمی ‌و تعادل در حرکات چشم نقش دارد. افراد الکلی علایم کمبود شدید این ویتامین را نشان می‌دهند.

در سالمندان نیز کمبود ویتامین B1دیده می‌شود.

منابع سرشار این ویتامین:

سبزی‌ها، مخمر و نوشیدنی‌های تخمیری(ماءالشعیر) ، گوشت و مرغ و ماهی، جگر، تخم مرغ، غلات سبوس دار و موز هستن

ویتامین B2(ریبوفلاوین)در تنظیم سیستم بینایی چشم و ایجاد تعادل و حساسیت بینایی در چشم نقش دارد. در افراد دیابتی دفع ادراری این ویتامین افزایش یافته و در نتیجه میزان نیاز به‌ این ویتامین بیشتر خواهد بود.

برخی داروها مانند کلروپرومازین و باربیتورات‌ها میزان نیاز به ویتامین B2را افزایش می دهند.

کمبود آن در موارد اولیه عوارضی چون سوزش چشم، ترس از نور، ریزش اشک و همچنین احتمال سریع ‌تر ابتلا به آب مروارید را موجب می‌شود.

این ویتامین نیز در غذاهایی مانند:

شیر و لبنیات، گوشت‌های بدون چربی، جگر، سبزی‌ها، میوه‌ها، غلات سبوس دار یافت می‌شود.

تحقيقات نشان داده است كه آنتي اكسيدان ها خطر ابتلا به كاتاراكت و دژنراسيون ماكولا را كاهش مي دهند. بعضي از آنتي اكسيدان ها فوائد ديگري نيز دارند: بطور مثال ويتامين Aچشم را در برابرشب كوري محافظت كرده و ويتامين Cممكن است در جلوگيري يا تسكين گلوكوم نقش داشته باشد. همچنين اسيد هاي چرب ضروري علائم خشكي چشم را كاهش داده و چشم را در مقابل تخريب ماكولا محافظت مي كنند.

مواد غذايي زير براي داشتن چشمي سالم توصيه مي شوند:

• ويتامين A: روغن كبد ماهي، جگر، هويج
• لوتئين و زيگزانتين: اسفناج، كلم
• ويتامين C: فلفل دلمه اي، كلم، توت فرنگي، پرتقال
• بيوفلاونيدها: مركبات، انگور
• ويتامين E: تخمه آفتاب گردان، بادام، فندق
• سلنيوم: آجيل، غذاهاي دريايي
• روي: صدف، گندم، آجيل
• اسيدهاي چرب: ماهي

بطور كلي شما بايد مقادير زياد سبزيجات سبز و پر برگ و ماهي دو بار در هفته مصرف كنيد تا چشمي سالم داشته باشيد.

گرداوری وتالیف:اپتومتریست سعید شاهپری

دانشجوی کارشناسی ارشد اپتومتری